„Po drugiej stronie lustra Morza Śródziemnego..” - Kolor i forma sztuki afrykańskiej

Afryka dla wielu osób jawi się jedynie jako egzotyczna sceneria „Kopalń króla Salomona”. Tymczasem istnieje tam niesamowite bogactwo kulturowe i różnorodność wynikająca z wielkości kontynentu. Chociaż dla Europejczyka kultury plemienne mogą wydawać się podobne i jednolite, to dopiero przy głębszym poznaniu można zauważyć różnice, wyraźne zależności wynikające z tradycji i przynależności do konkretnego plemienia.

Diametralne zmiany kulturalne i społeczne zachodzące w otaczającym nas świecie mają niebagatelny wpływ również na estetykę, także afrykańską, która wydaje się na pierwszy rzut oka być niezmienna od setek lat. Jednak zainteresowania Europy kulturami basenu Morza Śródziemnego kształtują w sposób bezpośredni zmiany, które zachodzą w sztuce danych kultur. Dzieje się to nie tylko w Afryce. Śledząc rozwój sztuki europejskiej wyraźnie widać momenty kiedy tak zwana sztuka wysoka, zaczyna ustępować miejsca sztuce popularnej i masowej. W przypadku rzeźb czy masek afrykańskich powoduje to stylizowanie unikalnych dział na modłę estetyki europejskiej, która elementy obcej kultury stara się przeinaczyć na wzór europejski, zapominając o przeznaczeniu „nie-sztuki”.

„Nie-sztuki” ponieważ, jak zaznacza Lucjan Buchalik – dyrektor Muzeum Miejskiego w Żorach – słowo „sztuka” w Afryce nie istnieje, należy do sfery sacrum, jest silnie związana z religią i magią. To nasza zachodnia kultura, oddzieliła sztukę od religii.

I „nie-sztukę” należy postrzegać przez pryzmat estetyki, ale pamiętać też o jej magicznym przeznaczeniu. Dzięki niej przekazuje się tradycje i wiedzę. Maski wykorzystuje się w rytuałach, często są to tańce, natomiast rzeźby służą do składania ofiar. I choć może wydawać się to prymitywne to wynika to jedynie z różnicy kulturowej, ponieważ każda kultura, również ta europejska, posiada własne rytuały religijne, ofiary i swój sposób połączenia sztuki ze sferą sacrum.

Wystawa sztuki afrykańskiej w dosadny sposób pokazuje jak postawa etnocentryczna przyczyniła się do macoszego i stereotypowego traktowania kultur basenu Morza Śródziemnego. Eksponaty zaprezentowane na wystawie poza nawiązaniem do duchowości i religijności, pokazują silny związek zachodnich cywilizacji z plemionami afrykańskimi. Szczegółowe detale i doprecyzowane eksponaty, które podziwiamy to w dużej mierze uproszczone formy, które powstały w XX wieku na skutek rozwoju handlu antykwarycznego. Jednak te, które stanowiły elementy dekoracyjne codzienności plemion afrykańskich, mówiły o ich statucie społecznym i zamożności. Dokładnie tak jak Europejczyk stara się pokazać swoją przynależność otaczając się przedmiotami, o wysokiej wartości pieniężnej.

Mimo starań pracowników obu placówek, przestrzeń muzealna nie pozwoliła na pomieszczenie wszystkich eksponatów związanych ze sztuką afrykańską, których Muzeum w Żorach posiada ponad 5000. Wybrane dzieła uzupełniono o tablice dydaktyczne, które w klarowny sposób przedstawiają historię kontynentu i opisują techniki tworzenia „nie-sztuki”. Wystawa potrwa do 11 września 2022 roku. Wystawę uświetnią zajęcia, które odbędą się w czasie wakacji.